ماهیّت کتاب اربعین اسعد بن ابراهیم اربلی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

10.22081/jap.2023.75183

چکیده

کتابِ اربعین اسعد بن ابراهیم اربلی درباره فضائل امیر المؤمنین (ع) دستِ کم از قرن هشتم در میان نویسندگان شیعه شهرت یافته است. ناشناخته بودن اربلی در میانِ شیعیان متأخر و رخ‌دادن تصحیفاتی در نام او کتاب‌شناسانِ شیعه را در شناختِ او دچار سرگردانی کرده و باعث پدید آمدن دو شخصیتِ «اسعد بن ابراهیم الحلی» و «سعد الإربلی» شده است. مقایسه داده‌های درون‌متنی کتاب اربعین با اطلاعات تاریخی نشان می‌دهد که مقصود از اسعد بن ابراهیم اربلی، کسی جز ابو المجد النشابی، شاعر، نویسنده و دیوان‌سالار برجسته قرن هفتم نیست. از سوی دیگر با مقایسه اربعین اربلی با اربعین محمد بن ابی مسلم بن ابی الفوارس می‌توان دریافت که اربعین اربلی در واقع تحریری تحریف‌شده از اربعین ابن ابی الفوارس است. حتی مقدمه اربعین اربلی ساختگی است و بر اساسِ مقدمه اربعین ابن ابی الفوارس تنظیم شده است. تغییراتِ تحریر اربلی بسیار گسترده است و از الگوهای نسبتاً روشنی پیروی می‌کند. در نهایت با توجه به گرایش مذهبی و سیاسی اسعد بن ابراهیم و ویژگی‌های شخصی، اجتماعی و ادبی او به نظر می‌رسد که انتسابِ این کتاب به او نادرست است. احتمالاً جاعلی متمایل به غلو در قرن هفتم با دست‌برد در اربعین ابن ابی الفوارس، تحریری جدید از آن را به اسعد بن ابراهیم نسبت داده است.

کلیدواژه‌ها