اعتبارسنجی «النساء نواقص العقول» در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر مستقل، نویسنده مسئول

2 پژوهشگر گروه پژوهشی پویافکر

10.22081/jap.2023.75324

چکیده

خطبۀ ۸۰ نهج‌البلاغه از دیرباز محل بحث بود و اخیرا در برخی پژوهش‌ها تلاش شده تا منبع خطبه شناسایی و نقد گردد، اما از آن‌جا که این خطبه بدون اسناد نقل شده،‌ پژوهش‌های فعلی به نتیجه نرسیده‌اند. این نوشتار، گام به گام، با بررسی سیر تدوین نهج‌البلاغه و با استفاده از روش «نقد منبع»، خاستگاه این خطبه را واکاوی می‌کند. در گام نخست می‌بینیم که سیدرضی این خطبه را از اثر قبلی خود، خصائص‌الائمه، برگرفته و در نهج‌البلاغه گنجانده است که در این فرآیند، دو سخن مستقل پیاپی از خصائص‌الائمه با هم ادغام شده و خطبۀ ۸۰ را شکل داده است. سخن اول، که نیمۀ اول خطبۀ ۸۰ را شکل داده، از تحریر بلند نامه‌ای منسوب به امام علی ع در کتاب رسائل الائمۀ کلینی برگرفته شده است. با مقایسۀ تحریر بلند (منبع سیدرضی) با دیگر تحریرهای این نامه معلوم می‌گردد که تحریر بلند نامه تحریف شده است و این عبارت «النساء نواقص العقول...» -که در تحریرهای کهن نامه وجود ندارد- نقل به مضمون روایتی منسوب به صحابه است که در طول زمان به تحریر اولیه نامه افزوده شده است.