نسخه شناسی مصاحف قرآنی (16) قرآن کوفی 4251 موزۀ ملی ایران: منبعی برای شناخت قرائات معروف و شاذ قرآنی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

10.22081/jap.2021.72298

چکیده

نسخۀ شمارۀ 4251 موزۀ ملی ایران از کهن‌ترین قرآن‌های کوفی در ایران به شمار می‌رود که تقریباً تمامی اوراق آن در کنار هم باقی مانده و تاریخ کتابت آن را می‌توان به سدۀ دوم هجری نسبت داد. این اثر حاوی 326 برگ 16 سطری، از جمله وقفیات شاه عباس صفوی بر آستانۀ شیخ صفی در اردبیل بوده، اما از سال 1316 به موزۀ ملی ایران انتقال یافته و در آنجا نگهداری می‌شود، اما تاکنون مطالعه یا پژوهش خاصی دربارۀ آن صورت نگرفته است. مقالۀ حاضر ضمن معرفی کلی این نسخۀ کهن قرآنی و بررسی ویژگی‌های مختلف متنی و هنری آن، نشان می‌دهد که چند ویژگی در این نسخه وجود دارد که آن را از سایر نمونه‌های مشابه متمایز می‌کند: یکم، ترسیم سرسوره‌های قرینه در صفحۀ آغازین هر سوره. دوم، ذکر قرائات غیر معروف و شاذ. سوم، اشاره به تک‌تک مواضع تقسیمات قرآنی (تقسیمات سه بخشی تا ده بخشی قرآن). چهارم، نامگذاری‌های خاص برای سوره‌ها از جمله سورۀ موسی (به جای طه)، سورۀ سلیمان (به جای شعراء) و سورۀ داود (به جای ص). از این میان، یکی از ویژگی‌های خاص این نسخه، ذکر قرائات قرآنی خاص و غیر مشهور است که اصطلاحاً آن را شاذّ می‌نامیم. با آنکه اعراب گذاری اصلی نسخه با دوایر طلایی رنگ انجام یافته، کاتب یا اعراب گذار نسخه، با به کارگیری دوایر سبز رنگ در برخی کلمات قرآنی، به قرائت‌های دیگر نیز اشاره کرده که عموم این قرائات، غیر معروف، و گاه در میان آثار اسلامی ناشناخته‌اند. به نظر می‌رسد این شیوه از ذکر قرائات شاذ در بسیاری از قرآن‌های کوفی در قرن دوم و سوم هجری به ویژه در ایران رواج داشته است.
 

کلیدواژه‌ها