منابع المبسوط فی فقه الامامیة و رویکرد شیخ طوسی به آنها با تأکید بر کتاب الطهارة

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

10.22081/jap.2025.78047

چکیده

غرض شیخ طوسی از تألیف المبسوط، نشان‌دادن توانمندی فقه امامیه در پاسخ به تفریعات مطرح در فقه عامه، با رجوع به روایات و بدون اتکا به قیاس و رأی بوده است. بنابراین شیخ در المبسوط به تفریعات عامه در کنار مسائل مذکور در النهایة پرداخته است. النهایة اصلی‌ترین منبع امامی المبسوط است. دربارۀ تفریعات عامه، شواهد متعددی نشان می‌دهد که شیخ در استخراج این تفریعات از فقه شافعیه بهره برده است. تعلیقه ابو‌الطیب طبری در میان منابع شافعیه، کتابی مهم و مغفول است که شیخ در تألیف المبسوط از آن استفاده می‌کند و ظاهراً با شخص طبری ارتباط مستقیم داشته است. تعلیقه بندنیجی نیز ظاهراً مورد لحاظ شیخ بوده است؛ همچنین المبسوط با الحاوی ماوردی، بحر‌المذهب رویانی و البیان عمرانی ارتباط قابل توجهی دارد و منشأ این ارتباط به منابع پیشین بر‌می‌گردد که در مواردی به دست ما نرسیده است. در این مقاله، «کتاب الطهارة» در جایگاه نمونه‌ای از سبک تألیفی شیخ در قسمت اول المبسوط بررسی شده است. این قسمت ارتباط برجسته‌ای با النهایة دارد؛ گرچه انتقال مطالب از النهایة با تغییراتی همراه است و در برخی موارد، فتوای ذکرشده در المبسوط به متن روایات نزدیک‌تر است. دربارۀ منابع شافعیه دو رویکرد تبعی و ابداعی وجود داشت و شیخ تفریعات شافعیه را با اتکا به روایات پرشمار امامیه و بدون توجه به ادله ظنی بیان‌شده در منابع پاسخ گفته است؛ البته در مواردی، برخی ادله تحلیلی که بنا بر فقه امامیه قابل تقریر بوده را پذیرفته است.