نسخه‌شناسی مصاحف قرآنی (22): قرآن کوفی منسوب به دست‌خط امام صادق (ع) در دارالکتب المصریة، اثری از خراسان سدۀ سوم یا چهارم هجری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

10.22081/jap.2025.77772

چکیده

نسخۀ قرآن به خط کوفی و به شمارۀ «مصاحف 1» در دار الکتب المصریة یکی از آثار مهم در تاریخ کتابت قرآن از اواخر سدۀ سوم هجری یا اوایل سدۀ چهارم هجری به شمار می‌آید. برخلاف سایر نسخه‌های کوفی اولیه در سده‌های دوم و سوم هجری، این اثر در قطع عمودی کتابت شده و دست‌خط آن متمایل به سبک جدید یا همان کوفی مشرقی است. شواهدی چند احتمال کتابت آن را در مناطق شرقی ایران به‌ویژه خراسان را تقویت می‌کند. از جمله آنکه رسم و املای کلمات در آن مطابق با رسم المصحف نیست که این امر نخستین بار در سدۀ سوم هجری در ایران ظهور یافته است. دوم آنکه کاتب از کتابت پیوسته (scriptio continua) پیروی نمی‌کند و از تقطیع کلمات در پایان سطور می‌پرهیزد که این امر نیز نخستین بار در سده‌های دوم و سوم هجری در ایران شکل گرفته است. سوم آنکه وجود تزیینات داخلی و سرسوره‌های مذهب در ایران قرآن شباهت بسیار زیادی به سایر مصاحف ایرانی در سده‌های سوم و چهارم هجری دارد. به‌جز این، پدیدآورندگان نسخه، متن قرآن را با دو نظام مختلف (ابوالأسود دؤلی و خلیل بن احمد) اعراب‌گذاری کرده و تمامی قرائات مختلف رسمی (قرائات سبعه و عشره) و برخی قرائات غیررسمی (قرائات شاذ) را نیز در آن منعکس کرده‌اند. مجموع ویژگی‌های ظاهری، هنری و درون‌متنی این مصحف کهن قرآنی آن را به یکی از آثار بسیار مهم ـ و چه بسا یگانه ـ در شناخت تاریخ کتابت و قرائت قرآن به‌ویژه در ایران اواخر سدۀ سوم هجری و اوایل سدۀ چهارم هجری بدل کرده است. مقالۀ حاضر در قالب نخستین تلاش برای معرفی و بررسی این اثر قرآنی کهن، می‌کوشد اهمیت تاریخی و ویژگی‌های هنری، متنی و ظاهری آن را ارائه کند.

کلیدواژه‌ها

آینه پژوهش
دوره 36، شماره 211 - شماره پیاپی 211
فروردین و اردیبهشت 1404
صفحه 21-60

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار