نقد ترجمۀ فارسی اخلاق اسپینوزا اثر محسن جهانگیری

در متن پیش‌رو نقدهای وارد بر ترجمۀ فارسیِ اخلاق اسپینوزا اثر مرحوم دکتر محسن جهانگیری تبیین می‌شوند. بررسی ترجمه محدود به فصل اول کتاب با عنوان «دربارۀ خدا» است که از لحاظ کمی حدود 15 درصد از حجم کتاب را دربرمی‌گیرد. طبق مقدمۀ ترجمه، جهانگیری سه ترجمۀ انگلیسی را مبنا قرار داده است: ترجمۀ وایت (White)، بویل (Boyle) و الوِس (Elwes). جهانگیری تصریح می‌کند که دانش اندکی از زبان لاتینی دارد و در موارد اختلاف ترجمه‌ها به استادان فن زبان لاتینی مراجعه کرده است. برای عدم ‌مطابقت‌های ترجمه می‌توان دو منشأ را برشمرد: 1. بعضی عدم ‌مطابقت‌ها در یکی از ترجمه‌های انگلیسی هم مشاهده می‌شوند و حاصل گزینش جهانگیری از میان ترجمه‌های انگلیسی هستند؛ 2. دسته‌ای دیگر در هیچ‌کدام از ترجمه‌های انگلیسی دیده نمی‌شوند و آنها را می‌توان مستقیماً به مترجم فارسی نسبت داد. با احترام به کار سترگ مرحوم جهانگیری در ترجمۀ اثر اسپینوزا، ارزیابی این‌جانب آن است که ترجمۀ او را نمی‌توان ترجمه‌ای قابل‌اتکا از یک متن تراز اول فلسفی دانست. تعداد موارد بی‌دقتی در ترجمۀ فصل نخست کتاب قابل‌توجه است، در‌حالی‌که از نقل بی‌دقتی‌های کم‌اهمیت‌تر پرهیز کردم. همچنین در برخی موارد معنا به طور جدی تغییر یافته است؛ به گونه‌ای که خوانندۀ فارسی‌زبان را به احتمال فراوان دچار سوءفهم می‌کند. سرچشمۀ همۀ این خطاها را می‌توان فقدان ارتباط بی‌واسطۀ مرحوم جهانگیری با متن لاتینی دانست. البته در زمانۀ ما که زمانۀ وفور ابزارهای هوشمند و منابع الکترونیکی است، کار مترجمان و منتقدان در قیاس با نسل‌های گذشتۀ پژوهشگران، آسان‌تر و از جهاتی کم‌ارج‌تر است.