در یادداشت حاضر به بحث، نقد و تکمیل نظرات مطرح‌شده دربارۀ بیتی از قصیدۀ ترسائیۀ خاقانی می‌پردازم؛ یعنی بیت «به پاکی مریم از تزویج یوسف / به دوری عیسی از پیوند ایشا/اشیا/عیشا». آخرین واژۀ بیت در نسخه‌ها عموماً به‌صورت «عیشا» و «اشیا» ضبط شده، و شارحان نیز در توضیح آن اختلاف کرده‌اند. بنده ضمن تایید دلایل اکبر حیدریان و سید جواد مرتضایی (1396)، استدلال می‌کنم که هر دو ضبط «عیشا» و «اشیا»، صورت‌هایی محرَّف و مصحَّف از «ایشا» بوده، و تفسیر و شرح بسیاری از شارحان و محققان نیز برای هر دو ضبط از قبیل «تعلقات دنیوی»، «رَحِم»، «علقة» (ترکیب منی و خون در رحم)، «صورت مبدل از ایشوع یا یشوع به‌معنای شبه عیسی که بر دار شد» و «نام زنی که مسیح (ع) را به ارتباط با او متهم می‌کرده‌اند»، مستند یا مستدل نیست. همچنین نشان می‌دهم که کهن‌ترین شواهد ضبط «عیشا» متعلق به قرن نهم ق. بوده و لغت‌نامه‌های فارسی پدیدآمده در شبه‌قارۀ هند نقش بسیاری در اشاعه و ترویج این ضبط داشته‌اند. در قدم بعد، با بررسی شروح و فرهنگ‌نامه‌های تألیف‌شده در هند استدلال می‌کنم که «عیشا» در فرهنگ‌ها، لغتی ساختگی و به نظر بنده حاصل تحریف ضبط اصیل «ایشا» است. سپس بحث می‌کنم که در میان نظرات طرح‌شده درمورد این لغت، نظر حیدریان و مرتضایی (1396) مبتنی بر شواهد و استدلالات قانع‌کننده‌ایست که ایشا را نام پدر داود (ع) و برپایۀ شجره‌نامه‌های مذکور در انجیل لوقا،جدّ یوسف نجار می‌دانند. در تفسیر آنان از بیت، خاقانی در مصراع اول بیت، مریم (ع) را از هم‌بستری با یوسف نجار - و در نتیجه، عیسی (ع) را از داشتن رابطۀ بنوت با یوسف- بری می‌داند و در مصراع دوم، در ادامۀ همان مطلب مصراع اول، نافیِ وجود پیوند نَسَبی بین مسیح (ع) و ایشا - پدر داود (ع) و جدّ یوسف نجار- می‌شود (یعنی همان رابطۀ نسبی که در انجیل‌ها آمده است)؛ به عبارت دیگر، نفی نسب بنوت بین عیسی و یوسف نجار متضمن نفی وجود ارتباط نسبی بین عیسی و «ایشا» یا پدر داود خواهد بود). نظر حیدریان و مرتضایی به‌رغم اینکه از همۀ آراء طرح‌شده در باب این بیت، مستدل‌تر و مستندتر بوده، اما به‌دلیل آشفتگی و اطناب ممل در بیان مطلب، موردتوجه اهل فن قرار نگرفته است. در نهایت، ضمن محتمل‌دانستن نظر حیدریان و مرتضایی، بنده نیز به‌عنوان امکانی دیگر برای تفسیر بیت، پیشنهاد می‌کنم که «ایشا» شاید برگردانی باشد از لغت «אִשָּׁה» (ʔiššā) در عبری توراتی، در معنای زن (و خاصه همسر و جفت). بدین ترتیب، معنای محصلِ مصراع می‌شود «سوگند به برائت عیسی (ع) از پیوند با هر زن و جفت».
)