پیکِ معتمد: دربارۀ یکی از اعلام تاریخ بیهقی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

10.22081/jap.2024.76702

چکیده

احمد بن أبی‎الاصبع/ الاصبغ دبیر و پیک تنی چند از خلفای عباسی، معتمد، موفق و پسرش معتضد بوده است. نام وی در چند متن فارسی، از جمله تاریخ بیهقی و تاریخ سیستان و تاریخ هرات، آمده است اما با بررسی این آثار فارسی جز نام و اندک اطلاعی به دست نیامد. اگرچه وی فرستادۀ خلیفه‌های عباسی بوده و بارها به ایران آمده است اما مورخان آن‌چنان که بایسته است به وی نپرداخته‌اند.به سبب سکوت مصحّحان تاریخ بیهقی در تعلیقات و نیز ملک‌الشعرای بهار در تاریخ سیستان به گمانِ نویسندۀ مقاله لازم بود به این شخص پرداخته شود.
این شخص با اینکه در زمان خود مشهور بوده و کتابها و آثاری تألیف کرده اما دانسته‌هایمان از وی اندک است‌ و اثری از وی در دست نیست. کمبود و نقص منابع در این زمینه سبب شده پژوهشگران دربارۀ این فرد فقط به نوشته‌های ابن ندیم در الفهرست بسنده کنند. الفهرست اگرچه کتابی مهم در زمینۀ کتابشناسی است و  صد سال پس از درگذشت احمد بن أبی‎الاصبع نگاشته شده است اما ابن ندیم اطلاعات زیادی دربارۀ این فرد نمی‌دانسته یا نخواسته است زندگینامۀ مفصلی از وی گزارش کند.
  در این مقاله تلاش شد تمام دانسته­ها دربارۀ این شخص از منابع عربی گردآوری و کارنامۀ وی از دل تاریخ بیرون کشیده شود. در سه دسته از منابع ذکری از این شخص دیده می‌شود: تاریخ‌های محلی، تاریخ‌های عمومی و تذکرۀ احوال دبیران و ادبا. سرگذشت این شخص گاهی در منابع با ابوالعباس احمد بن محمد؛ ابن ثوابة (درگذشتۀ ۲۷۷) خلط شده و همچنین ضبط نام وی دچار تصحیف و تحریف گردیده است.
 

کلیدواژه‌ها