برخی از هم‌سانی‌های واژگانی خسرونامه و دیگر سروده‌های عطّار

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

10.22081/jap.2022.72961

چکیده

 تردید در انتساب خسرونامه به عطّار نیم سده است که به طور جدّی در پژوهش‌های ادبی فارسی مطرح شده است و طرفدارانی دارد. از همان نخست پژوهشگرانی مخالف این تردید بوده‌اند و این منظومه را از آثار مسلّم عطّار شمرده‌اند. برخی از پژوهشگران نیز قاطعانه هر گونه ارتباط خسرونامه را با عطّار رد کرده‌اند. صرف نظر از سندهای کهن که اصالت خسرونامه را نشان می‌دهد و مخالفان انتساب کمتر بدان توجّه کرده‌اند، زبان این اثر نیز نشانۀ خوبی است که بر درستی انتساب آن به عطّار گواهی می‌دهد. اغلب کاربردهای زبانی برجسته‌ای که زبان عطّار را از زبان دیگر شاعران متمایز می‌کند در خسرونامه نیز دیده می‌شود. در بررسی‌های سبکشاسانه و سنجشگرانه میان دو اثر، ممکن است چند کاربرد مشابه را بتوان به خاستگاه جغرافیایی یکسان یا تقلید و تتبّع ارتباط داد، امّا تجمّع انبوه ویژگی‌های گوناگون زبانی در دو اثر را به سختی می‌توان به موارد یادشده نسبت داد. از هم‌سانی‌های زبانی میان خسرونامه و مصیبت‌نامه و الهی‌نامه و منطق‌الطیر و اسرارنامه و دیوان عطّار نتیجه‌ای جز آن نمی‌توان گرفت که سرایندۀ همۀ این آثار یک نفر بوده است: فریدالدین عطّار نیشابوری. در مقالۀ حاضر مهم‌ترین هم‌سانی‌های واژگانی خسرونامه و دیگر آثار عطّار نشان داده شده است و از آن‌جا که برخی از ویژگی‌های زبانی مهم در ویراست موجود از خسرونامه (به تصحیح سهیلی خوانساری) بر اثر تحریف‌های بسیار از میان رفته است، برای یافتن اصل سخن شاعر، در موارد خاص به نسخۀ پاریس (نگاشتۀ 696 ق) استناد شده است.
 
 

کلیدواژه‌ها