نسخه‌شناسی مصاحف قرآنی (11) قرآن نویسی منظّم و باقاعده در ایران از قرن پنجم تا دهم هجری، و تأثیر آن در کتابت قرآن از عصر عثمانی تا امروز

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

10.22081/jap.2020.69590

چکیده

 کتابت مصاحف قرآنی امروزه از وِیژگی‌های هنری خاصی برخوردارند. یکی از مهم‌ترین این ویژگی‌ها کتابت منظم و باقاعدۀ آیات قرآن در هر جزء، صفحه و سطر است. مشهورترین کتابت نام آشنای امروزی، قرآن‌های کتابت شده به دست عثمان طه، کاتب سوری است که در چند دهۀ اخیر با عنوان «مصحف المدینۀ المنورۀ» از سوی مُجمَّع ملک فهد در کشورهای اسلامی مختلف توزیع شده است. صفحات این قرآن، حاوی 15 سطر است، و پایان هر صفحه به انتهای آیه‌ای ختم می‌شود. همچنین هر یک از اجزای سی گانۀ این قرآن، به دقت در 20 صفحه یا 10 برگ طراحی و کتابت شده‌اند. اما درواقع این سبک از کتابت که با نام عثمان طه گره خورده است، خود نمونه‌های متعدد و فراوانی در میان کاتبان قرآن در دورۀ عثمانی، و پس از آن، طی یکصد سال اخیر داشته است. این مقاله با مروری بر پیشینۀ این سبک از کتابت قرآن، نشان می‌دهد که کاتبان عثمانی طی قرون دهم تا چهاردهم هجری خود مبدع این سبک هنرمندانه نبوده‌اند، بلکه سابقۀ این گونه از قرآن نویسی منظّم و باقاعده، به دورانی بسیار قدیم‌تر، و در ایران قرن پنجم هجری بازمی‌گردد. قرآن محمد زنجانی (مورَّخ 531 ق)، و قرآنِ زرّین قلم (مورَّخ 582 ق)، دو نمونۀ بسیار پیشرفته از این هنر در قرن ششم هجری‌اند. در آغاز، تعداد قواعد و الگوهای کاتبان ایرانی برای کتابت منظّم قرآن، تقریباً 30 تا بوده، اما به تدریج تا پیش از قرن دهم هجری به حدود 470 مورد بسط و تفصیل داده شده است. تقریباً اغلب کاتبان عثمانی در قرون اخیر، صرفاً به دو امر توجه کرده‌اند: نخست پایان دادن هر صفحه به انتهای آیه، و دوم، آغاز کردن هر جزء قرآن از ابتدای صفحه و پایان دادن آن به انتهای صفحه.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار