ناصرالدین شاه (1247-1313ق/1831-1896) چهارمین شاهِ سلسلۀ قاجار در هندوستانِ متّحده (پیش از سال 1947) از محبوبیت برخوردار بود: شاهی تجدّدپسند که خواهان پیشرفت کشور است؛ در سفرهایش به اروپا مورد استقبالِ باشکوه شاهانِ اروپایی و ملکۀ انگلیس قرار گرفت؛ پس از برگشت از اروپا خطوطِ تلگراف و راهآهن ... را در کشورش راهاندازی کرد. با شنیدنِ خبرِ قتلِ ناصرالدین شاه، مردم هندوستان برایِ «شاه شهید» مجالس سوگواری برپا نمودند. مسافران/ زائرانِ هندوستانی که به ایران به زیارتِ حرم عبدالعظیم میرفتند، به مزارِ ناصرالدین شاه رفته و فاتحه میفرستادند. وقتی سه سفرنامۀ فرنگِ ناصرالدین شاه چاپ شد، بهسرعت در هندوستان پُرخواننده شد و محبوبیت چندوجهی یافت: متنِ فارسیِ سفرنامهها به شکل مصوّر بارها در هندوستان چاپ شد؛ در جایگاه فارسیِ معیاریِ معاصر در دبیرستانها و دانشگاههایِ هندوستان تدریس شد؛ برای رفعِ نیازِ دانشآموزان و دانشجویان واژهنامۀ فارسی ـ اردو هم تدوین شد؛ بخشیهایی از سفرنامۀ اول به زبان اردو ترجمه شد.
در این مقاله ابتدا به محبوبیتِ ناصرالدین شاه در هندوستانِ آن زمان اشاره شده است؛ سپس مشخصاتِ کاملِ برخی از نخستین چاپهایِ سه سفرنامۀ فرنگِ ناصرالدین در هندوستان آورده شده است. در ادامه به گزیدههایِ این سفرنامهها در کتابهایِ درسیِ دبیرستان و دانشگاههایِ هندوستان پرداخته شده است. در پایان مقاله، به کتابی به زبان اردو دربارة مظفرالدین شاه ـ در جایگاهِ شاه اصلاحگر و پسرِ ناصرالدین شاه ـ پرداخته میشود.
)