2024-03-28T22:28:27Z
https://jap.isca.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4928
آینه پژوهش
1399
31
185
تکوین فرقه های اسلامی در دوران قدیم مقالات نویسی و هفتاد و دو ملت
مسعود
جعفری جزی
شکل گیری فرقه های گوناگون و تکوین عقاید و مذاهب مختلف اسلامی، از جذاب ترین موضوعاتی است که متخصصان تاریخ اسلام، از زوایای گوناگون به آن پرداخته اند. در میان تحقیقاتی که در این باره صورت گرفته آثار اسلام شناس آلمانی، جوزف فان اس، جایگاهی ویژه دارد. نوشته پیش رو، ترجمه مقاله جوزف فان اس است که در آن به پیدایش و سیر تحول فرقه های گوناگون کلامی و عقیدتی در اسلام پرداخته است. نویسنده، بحث خود را با اشاره ای به حدیث هفتاد و دو ملت آغاز می کند و سرآغاز عصر اموی را به عنوان خاستگاه شکل گیری نخستین فرقه ها بررسی کرده و نشان می دهد که چگونه تحولات سیاسی و اجتماعی به شکل گیری فرقه ها کمک کرده است. نوع ادبی مقالات و چندوچون آن نیز از جمله مباحث مورد توجه نویسنده است. به نظر او، پیدایش فرقه ها در تمدن اسلامی بیش از آنکه نشانه تفرقه و کشمکش باشد، بر کثرت گرایی و تنوع دلالت دارد.
فرقه های اسلامی
مقالات
فرقه نگاری
دیوان سالاری
شهرستانی
کعبی
پیدایش فرقه
تمدن اسلامی
عقاید اسلامی
مذاهب اسلامی
تاریخ اسلام
فرقه های کلامی
فرقه های عقیدتی
عصر اموی
2020
12
21
5
20
https://jap.isca.ac.ir/article_69588_640251e645e38678e7a35a3f1b2da59d.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
مکتب شیعی ری در قرن هفتم بر اساس تبصره العوام
رسول
جعفریان
کتاب تبصره العوام اثر جمال الدین رازی آبی، کتابی به زبان فارسی درباره ادیان و مذاهب بوده که در سال 630 به نگارش درآمده است. هدف نویسنده در نوشتار پیش رو این است که نشان دهد نویسنده کتاب تبصره، چه تصوری از شیعه دارد هم از نظر ارتباطش با فرقه های دیگر شیعه، و هم با اهل سنت و گروه های دیگر. وی در راستای هدف مذکور، مروری بر کتاب و محتوای فصول آن دارد.
کتاب تبصره العوام
جمال الدین رازی آبی
ادیان
مذاهب
شیعه
فرقه های شیعه
اهل سنت
ملل
نحل
2020
12
21
21
43
https://jap.isca.ac.ir/article_69589_d87bb4995758622f12a6050b8c1693ad.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
نسخهشناسی مصاحف قرآنی (11) قرآن نویسی منظّم و باقاعده در ایران از قرن پنجم تا دهم هجری، و تأثیر آن در کتابت قرآن از عصر عثمانی تا امروز
مرتضی
کریمینیا
کتابت مصاحف قرآنی امروزه از وِیژگیهای هنری خاصی برخوردارند. یکی از مهمترین این ویژگیها کتابت منظم و باقاعدۀ آیات قرآن در هر جزء، صفحه و سطر است. مشهورترین کتابت نام آشنای امروزی، قرآنهای کتابت شده به دست عثمان طه، کاتب سوری است که در چند دهۀ اخیر با عنوان «مصحف المدینۀ المنورۀ» از سوی مُجمَّع ملک فهد در کشورهای اسلامی مختلف توزیع شده است. صفحات این قرآن، حاوی 15 سطر است، و پایان هر صفحه به انتهای آیهای ختم میشود. همچنین هر یک از اجزای سی گانۀ این قرآن، به دقت در 20 صفحه یا 10 برگ طراحی و کتابت شدهاند. اما درواقع این سبک از کتابت که با نام عثمان طه گره خورده است، خود نمونههای متعدد و فراوانی در میان کاتبان قرآن در دورۀ عثمانی، و پس از آن، طی یکصد سال اخیر داشته است. این مقاله با مروری بر پیشینۀ این سبک از کتابت قرآن، نشان میدهد که کاتبان عثمانی طی قرون دهم تا چهاردهم هجری خود مبدع این سبک هنرمندانه نبودهاند، بلکه سابقۀ این گونه از قرآن نویسی منظّم و باقاعده، به دورانی بسیار قدیمتر، و در ایران قرن پنجم هجری بازمیگردد. قرآن محمد زنجانی (مورَّخ 531 ق)، و قرآنِ زرّین قلم (مورَّخ 582 ق)، دو نمونۀ بسیار پیشرفته از این هنر در قرن ششم هجریاند. در آغاز، تعداد قواعد و الگوهای کاتبان ایرانی برای کتابت منظّم قرآن، تقریباً 30 تا بوده، اما به تدریج تا پیش از قرن دهم هجری به حدود 470 مورد بسط و تفصیل داده شده است. تقریباً اغلب کاتبان عثمانی در قرون اخیر، صرفاً به دو امر توجه کردهاند: نخست پایان دادن هر صفحه به انتهای آیه، و دوم، آغاز کردن هر جزء قرآن از ابتدای صفحه و پایان دادن آن به انتهای صفحه.
تاریخ کتابت قرآن
قرآننویسی منظّم و باقاعده
قرآنِ زرّین قلم
قرآن محمد زنجانی
هنر خوشنوسی ایرانی
قرآننویسی ایرانی
قرآننویسی عثمانی
قرآننویسی صفویه
قرآنهای ایلخانی
قرآنهای سلجوقی
عثمان طه
2020
12
21
45
73
https://jap.isca.ac.ir/article_69590_2802483d83667225c58c47956a0b53a1.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
معنا، حضور و خدای زنده در جستوجوی تفسیرِ «المعنی هو اللّه»
سید محمد
عمادی حائری
در مقالات شمس تبریزی، در دو جا از دو تحریر مختلف، عبارتی کوتاه هست که در آن «معنا» همان «خدا» دانسته شده است. همین عبارت را مولوی نیز در مثنوی معنوی از قول «شیخ دین» آورده است و مضمون آن نیز بارها در معارف بهاء ولد تکرار شده است. در مقالۀ حاضر، نویسنده پس از مرور پیشینۀ تحقیقها و تفسیرها دربارۀ گویندۀ آن عبارت و معنای آن، با طرح و شرح بخشهایی از نوشتههای مستملی در شرح تعرّف، هجویری در کشف المحجوب و ناصرخسرو در زادالمسافر از یکسو و نیمنگاهی به نظریهها و مفهومپردازیهای دریدا، آلستون و ویتگنشتاین از سوی دیگر، کوشیده است زمینۀ تفسیری دقیقتر از عبارت «المعنی هو اللّه» را فراهم آورد. چنانکه در مقالۀ حاضر شرح داده شده، عبارت مذکور مبتنی بر یک تلقی از مفاهیمِ دلالت و معناست و بهاء ولد، شمس و مولانا مخاطبانشان را به «حضورِ» خدا در جهان هستی توجه میدهند.
معنا
خدا
حضور
نشانه
دلالت
بهاء ولد
شمس تبریزی
مولوی
2020
12
21
75
93
https://jap.isca.ac.ir/article_69591_b5e37426b3990f0e02b8cb74931a0dcb.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
جستاری درباره «تاریخ فقه اسماعیلیه»
حمیدرضا
تمدن
همانگونه که کمبود منابع در زمینه تاریخ فقه شیعه اثناعشری، تحقیق و نگارش درباره آن را دشوار نموده، تاریخ فقه اسماعیلیه نیز از چنین کمبودی رنج میبرد، بلکه سخن گفتن درباره فقه اسماعیلی و تاریخ آن با توجّه به فعالیتهای سری آنان به ویژه پیش از دوران حکومت فاطمیان دشوارتر است. حتی همین امر باعث شده است که گاه اسماعیلیان به بی اعتنایی نسبت به فقه و ظواهر شریعت متهم شوند که البته این ادعا درباره همه فرقههای اسماعیلی درست نیست.(ظاهرا تنها نزاریان چنین هستند)
استاد محمد واعظزاده خراسانی یکی از کسانی است که نسبت به این مسأله توجه نشان داده و با نگرشی تاریخی که از استاد خود، آیتالله بروجردی آموخته موضوع ارائهاش در ششمین کنگره تحقیقات ایرانی که در سال ۱۳۵۴شمسی در تبریز برگزار شده است را "رابطه بین فقه شیعه و فقه اسماعیلیه" قرار داده است.
نگارنده در این نوشتار با استفاده از دستنوشتههای استاد واعظزاده، گزارشی از پژوهش ایشان ارائه داده و در حاشیه، نکاتی را درباره کتاب دعائم الإسلام و قاضی نعمان مطرح نموده که امید است باب پژوهش در این زمینه را بگشاید.
تاریخ فقه
فقه شیعه
فقه اسماعیلیه
دعائم الإسلام
قاضی نعمان
2020
12
21
95
103
https://jap.isca.ac.ir/article_69592_038e8e30c03321f191a44d47d17aa662.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
نسخه خوانی (23) از شِقّ بم تا سوق قم / حکایت یک تصحیف و ماجراهای بعدی
رسول
جعفریان
نویسنده در نوشتار حاضر، بر اساس نسخه نسب نامه ای در کتابخانه مسجد اعظم، نسب امامزاده ناصرالدین در شهر قم را با امامزاده ای به همین نام در شهر بم، مورد واکاوی قرار می دهد.
امامزاده ناصرالدین
بم
قم
نسب نامه
نسب امامزاده
2020
12
21
105
110
https://jap.isca.ac.ir/article_69593_24f7cf2f02d3c32e342a2c03721dee70.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
سه نسخه دیگر از کتابخانه ربع رشیدی
سید محمدحسین
حکیم
خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی (718ق) در مجموعه ربع رشیدی تبریز کتابخانهای مُعْظَم ساخت و کتابهای متعددی بر آن وقف کرد. پیش از این ده نسخه از کتابهای ربع رشیدی شناسایی شده بود. در این مقاله سه نسخه دیگر از کتب آن کتابخانه که مهر وقف خواجه را دارند، معرفی میشود. این نسخهها عبارتند از: 1. مجموعه سه کتاب پزشکی شامل: شرح الفصول بقراط تألیف موسی بن میمون اسرائیلی قرطبی، کتاب البول اسحاق بن سلیمان اسرائیلی، کتاب حنین بن اسحاق درباره بول (کتابخانه ملی ایران، ش 1142)؛ 2. مجموعه شش رساله فلسفی و منطقی از اثیرالدین ابهری (کتابخانه مجلس، ش 2752)؛ 3. القانون فی الطب ابن سینا.
بررسی این نسخهها کتابهای مورد علاقه و اهتمام خواجه رشیدالدین فضلالله را مشخص میکند و ما را برای شناخت بهتر او یاری میرساند.
خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی
ربع رشیدی
کتابخانه ربع رشیدی
نسخههای پزشکی
نسخههای فلسفی و منطقی
کتابخانههای موقوفه
2020
12
21
111
131
https://jap.isca.ac.ir/article_69594_8cfc513718d6062b49a61dd1e9030b3e.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
درباره ترجمه کتاب کلام و جامعه، از یوزف فان اس
احمدرضا
قائم مقامی
نوشتار پیش رو، نقد ترجمه جلد نخست کتاب کلام و جامعه در سده های دوم و سوم هجری اثر یوزف فان اس است که توسط فرزین بانکی و احمدعلی حیدری ترجمه شده و با همت انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب در سال 1397 به زیور طبع آراسته شده است. نویسنده می کوشد بعضی اغلاط چاپی یا ضبط ها، تعابیر، و معادل های نامناسب یا نایکدست که در ترجمه کتاب راه یافته است، مطرح سازد. وی با بیان موارد مذکور به همراه شماره صفحات کتاب، سعی در تصحیح اشتباهات دارد.
ترجمه کتاب
کتاب کلام و جامعه
یوزف فان اس
نقد ترجمه
نقد کتاب
2020
12
21
133
144
https://jap.isca.ac.ir/article_69595_9c516748faea587741e7ea994ac62af0.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
تصحیحِ خوبِ یک فرهنگ لغت
گُلپر
نصری
فرهنگ علی صفی، تألیف فخرالدّین علی صفی (867-939ق)، پسر ملّاحسین واعظ کاشفی است. این کتاب ظاهراً یک قاموسِ لغتِ عربی- فارسی است؛ امّا بر اساس ترتیب الفباییِ لغات فارسی و معادلِ آنها در زبان عربی تنظیم شده و درواقع یک لغتنامۀ فارسی به عربی است که شماری از اسماء، حروف و مصادر را دربرمیگیرد. مؤلّف در تدوین این اثر از فرهنگنامههای دیگری چون المصادر، تاجالمصادر و مهذّبالأسماء بهره برده است. کوشش او در گزینش برابرنهادههای فارسی بیشتر معطوف به استعمال لغات فصیح و مدرسهایِ روزگارِ خود بوده است، نه زبان زندۀ گفتاری و رایج هرات در قرون نهم و دهم هجری.
این فرهنگ با تصحیح دقیق و مقدّمۀ عالمانۀ دکتر مسعود قاسمی احیاء شده است که در این مقاله معرّفی اجمالیِ آن را میخوانید.
فرهنگ علی صفی
فخرالدّین علی صفی
فرهنگ فارسی- عربی
2020
12
21
145
156
https://jap.isca.ac.ir/article_69596_83a81edbe09cf683f8792b62d3be3eb4.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
سیری در فتوحات مکیه تصحیح عثمان یحیی
علیرضا
ذکاوتی قراگوزلو
کتاب فتوحات مکیه اثر ابن عربی، مجموعه ای از مکاشفات و فتوحاتی است که در شهر مکه، در حین طواف کعبه، به نویسنده اثر، دست داده است. عثمان یحیی از جمله افرادی است که به تصحیح کتاب مذکور، اهتمام ورزیده است. از کارهای مهمی که عثمان یحیی صورت داده، فقره بندی متن کتاب به شیوه متون کلاسیک است. دیگر، تهیه فهارس دقیق فنی که یافتن مطالب مشابه و مربوط را آسان می سازد. نویسنده در نوشتار پیش رو، می کوشد گزیده هایی از ده مجلد فتوحات مکیه تصحیح عثمان یحیی را ارائه دهد.
فتوحات مکیه
ابن عربی
عثمان یحیی
تصحیح کتاب
2020
12
21
157
166
https://jap.isca.ac.ir/article_69597_843dd2cbd04f22f5e0774617b01b4649.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
رباعیات خیّام و رباعیات خیّامانه در سفینۀ یحیی توفیق، جُنگ 14456 کتابخانۀ گنجبخش و سفینۀ 534 کتابخانۀ مجلس
محسن
خاتمی
سلمان
ساکت
در کتابخانۀ مجلس، سفینهای متعلّق به سدۀ دهم هجری وجود دارد که پس از جُنگ 14456 کتابخانۀ گنجبخش (بهاحتمال بسیار متعلّق به اواخر قرن هشتم هجری)، دومین بیاضی است که به سفینۀ یحیی توفیق (مورّخ 754ق.)، گردآوردۀ سعدالدّین الهی/ آلهی شباهت بسیار دارد. نگارندگان از رهگذر تصحیح این سفینه دریافتند که هرچند میرافضلی در کتاب رباعیات خیّام در منابع کهن از جُنگ 14456 کتابخانۀ گنجبخش بهره برده، امّا از میان رباعیات منسوب به خیّام که در آن جُنگ آمده، شش رباعی در کتاب ایشان نیامده است. همچنین در سفینۀ یحیی توفیق هم دو رباعی از خیّام یا منسوب به او و یک رباعی خیّام یا خیّامانه، به خطّی متفاوت از متن، امّا بدون اشاره به نام او آمده، که برای نخستین بار در این نوشتار شناسانده میشوند؛ افزون بر اینها، گرچه سفینۀ 534 کتابخانۀ مجلس در سدۀ دهم هجری فراهم آمده، امّا به دلیل آنکه این سفینه هم تدوین سومی از دو جُنگ کهن پیشین و با حفظ ساختار اصلی آنهاست، باید اعتبار ده رباعی بازیافته از این بیاض را نیز از گونۀ ابیات دو سفینۀ پیشین دانست و بایسته است به رباعیات خیّام و یا خیّامانه در این جُنگ توجّه جدّی شود. بنابراین نوشتار حاضر میکوشد رباعیات بازیافتۀ این سه سفینه را بهعنوان تکملهای بر کتاب رباعیات خیّام در منابع کهن ارائه دهد و با استفاده از منابع، صحّت انتساب آنها را به خیّام بررسی کند.
سفینه
سعدالدّین الهی/ آلهی
رباعی
خیّام
رباعیات خیامانه
2020
12
21
167
185
https://jap.isca.ac.ir/article_69598_af6bfe9b925d81539ff047d47492e194.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
اِشارات و تَنبیهات (3)
حمید
عطائی نظری
سلسله مقالاتی که زیر عنوان «اِشارات و تَنبیهات» منتشر میشود مجالی است برای طرح و تحریر جستارهای گونهگونِ انتقادی و کتابگزارانه و تُراثپژوهانه که هر یک از آن جستارها نوشتاری است کوتاه و مستقل در باب موضوعی مشخّص و ممتاز. بخش سوم از این مقالات مشتمل است بر سه یادداشت کتابگزارانه در معرّفی و نقد سه تکنگاشت شایان توجّه دربارۀ اندیشههای کلامی شریف مرتَضی (د: 436 ه.ق.). در مقالۀ «تکنگاشتی گرانبها دربارۀ اندیشههای کلامی شریف مرتضی» کتاب نوانتشار حسَین علی عبدالساتِر با نام «عقیدۀ شیعی و کلام معتزلی: شریف مرتَضی و گفتمان امامی» معرّفی میشود. مقالۀ «نخستین گام در تدوین اندیشهنامۀ کلامی سَیّد مرتضی» به بررسی نقاط قوّت و ضعف کتابی زیر عنوان «سیّد مرتضی» تألیف آقای علیرضا اسعدی میپردازد. نوشتار «تتبّعی نابسنده در باب اندیشۀ کلامی شریف مرتَضی» مروری است انتقادی بر کتاب الشریف المرتضی متکلّماً نوشتۀ رؤوف احمد الشَمَّری که در آن بهطور خاص، منابع نویسنده در پژوهش و گزارش آراء کلامی سَیّد مرتَضی مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است.
شریف مرتَضی
کلام امامیه
اندیشههای کلامی
الحدود و الحقائق
انقاذ البشر من الجبر و القدر
2020
12
21
187
203
https://jap.isca.ac.ir/article_69599_10a4928c7ae13b6dec2ce12ae7696c40.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
ترجمه ای متفاوت از قرآن، برآمده از اصولی متفاوت (بخش سوم)
محمدرضا
صفوی
نوشتار پیش رو، بخش سوم مقاله ای است که قسمت نخست آن در شماره 185 (آذر و دی 1399) آینه پژوهش به چاپ رسیده است و در آن نویسنده به نقد ترجمه مصطفوی از قرآن در کتاب تفسیر روشن، اهتمام ورزیده است. نگارنده در این بخش از مقاله، ابتدا منشأ خطاهای ترجمه را بررسی می کند و سپس با ذکر نمونه هایی از خطاهای برخاسته از توجه نداشتن مترجم به ادبیات زبان عرب و ابتنای ترجمه بر اصول و مبانی و تحقیقات لغوی اش در کتاب التحقیق فی کلمات القرآن، به نقد و واکاوی این موارد اقدام می نماید.
تفسیر قرآن
قرآن
نقد ترجمه
آیات قران
تفسیر روشن
معانی لغات
نقد کتاب
ترجمه های قرآن
علامه مصطفوی
ادبیات زبان عرب
ادبیات عرب
زبان عربی
2020
12
21
205
223
https://jap.isca.ac.ir/article_69600_61453afcf3c92585f838d257cd632f43.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
کتاب «المغازی عبدالرزاق بن همّام الصنعانی»؛ جستاری دربارۀ اَسناد منابع اولیه
نسیمه
فلاحی نژاد
نیکولت
بوخوف وان در ورت
در چند دهه اخیر، منابع جدیدی مطالعه و بررسی پیرامون سیره پیامبر (ص) را در چشمانداز نوینی قرار دادهاند. یکی از این منابع بخش «کتاب المغازی» در مصنف عبدالرزاق است. مصنف عبدالرزاق از چندین نسخه گردآوری شده و شامل تعداد بسیاری روایت است که کتاب المغازی بخشی از مجلد پنجم آن است. کتاب المغازی بخشی تاریخی است که مهمترین حوادث زمان حیات پیامبر (ص) و پس از وفات آن حضرت را تا زمان خلافت معاویه شرح میدهد. اهمیت کتاب مذکور به سبب دارا بودن روایات قدیمیتری است که در قیاس با دیگران، بیشتر به ابن شهاب زهری نسبت داده شده است. نگارنده در نوشتار پیش رو کوشیده است این احادیث و روایات را دقیقتر تاریخگذاری کند. وی در راستای این هدف، نخست، کتاب مصنف عبدالرزاق را معرفی و از بخش پنجم آن یعنی کتاب المغازی و منابع آن، سخن به میان میآورد. سپس با اشاره به منابع خبری معمر و زهری، به اهمیت کتاب المغازی میپردازد. نویسنده با مقایسه یک روایت از کتاب المغازی عبدالرزاق با روایات مختلف، الجامع الصحیح بخاری و سیره ابن هشام، چنین نتیجهگیری میکند که احادیث صحیح دیگری نیز از معمر/ زهری در کتاب المغازی وجود دارد که آن را به یک منبع کهن و باارزش برای سیره پیامبر (ص) تبدیل کرده است.
حضرت محمد (ص)
سیره حضرت محمد (ص)
سیره معصومان (ص)
سیره پیامبر (ص)
کتاب المغازی
معمر
ابن شهاب زهری
تاریخگذاری
منابع خبری
کتاب مصنف
عبدالرزاق
2020
12
21
225
245
https://jap.isca.ac.ir/article_69601_836849bc585fb09ca8d10ffe47c4cf59.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
این نقد نیست، بلکه ویران کردن است
مهدی
نورمحمدی
در شماره 180 آینه پژوهش، نقدی بر کتاب نامه های عارف قزوینی چاپ نگاه و هرمس با عنوان «این عمارت نیست ویران کرده اند» به قلم آقای سعید پورعظیمی به چاپ رسیده است. نویسنده در نوشتار حاضر، ضمن طبقه بندی خطاهای صورت گرفته در نقد آقای پورعظیمی، برای هر کدام، مصادیقی ارائه می دهد.
عارف قزوینی
نامه های عارف قزوینی
نقد مقاله
نقد کتاب
2020
12
21
247
281
https://jap.isca.ac.ir/article_69602_ac5f030f751a5eedec92a5530da4df51.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
نکته حاشیه یادداشت
مرتضی
کریمینیا
رسول
جعفریان
روح الله
شهیدی
جویا
جهانبخش
سید محمدحسین
حکیم
سید صادق
حسینی اشکوری
2020
12
21
283
320
https://jap.isca.ac.ir/article_69603_e7d90e83c90a476fb70f995c59dd5077.pdf
آینه پژوهش
1399
31
185
درگذشتگان
ناصر الدین
انصاری
2020
12
21
321
355
https://jap.isca.ac.ir/article_69604_d7297f31060ead2ac295a897d8a5292b.pdf